Mini-staatjes 20: Gibraltar

23 oktober 2007
©2007, copyright: shorties.nl

Gibraltar is sinds lang een steen des aanstoots in de verhoudingen tussen Spanje en Groot-Brittannië, landen die toch beide zowel in de EU als in de NAVO zitten. De 'rots' is slechts 6,5 vierkante kilometer in oppervlak. Gibraltar ligt niet op het uiterste zuidelijke puntje van Spanje, zoals wel gedacht wordt, maar net verscholen voor de golven van de Atlantische Oceaan in de Middellandse Zee. Niettemin is de positie, gelegen tegen een hoge rots en vanwege de mogelijkheid om de doorgang naar de Mediterrane regio te controleren strategisch. Gibraltar deelt 1,2 km grens met Spanje, en heeft verder 12 km kustlijn. Het grootste deel van de bevolking leeft aan de westkant van de landtong. Aan de oostzijde bevinden zich de plaatsjes Sandy Bay en Catalan Bay. Gibraltar is met 4,300 inwoners per vierkante kilometer een van de meest dichtbevolkte plekken op aarde, en de grote behoefte aan grond heeft ertoe geleid dat inmiddels eentiende van het landoppervlak uit op de zee gewonnen land bestaat. De rots van Gibraltar zelf bestaat uit kalksteen en is 426m hoog. Gibraltar is de enige plek in Europa waar apen in het wild voorkomen.

De rots van Gibraltar, met stadsbebouwing aan de westzijde.
Foto: Jim Watt, januari 2006, public domain.

De naam Gibraltar stamt van de naam Jabal Tariq, wat Arabisch is voor 'berg van Tariq'. De rots was op basis van oude vondsten klaarblijkelijk al bewoond in de tijd van de Neanderthalers. De eerste geschiedschrijving dateert van de Phoeniciërs die er 950 voor Christus woonden. Later woonden er een tijdlang mensen uit Carthago en Rome. Na ineenstorting van het Romeinse rijk werd het Oost-Germaanse volk de Vandalen er korte tijd de baas. Daarop kwam Gibraltar onder bestuur het koninkrijk Hispania, totdat dat in 711 na Chr. door een moslimleger (bestaande uit vooral Berbers en daarnaast veel Arabieren) werd veroverd, die er vervolgens meerdere eeuwen de baas bleven. Aansluitend werd Gibraltar onderdeel van het koninkrijk Granada.

In 1309 was de rots korte tijd bezet door Castiliaanse troepen en in 1333 werd Gibraltar veroverd door Meriniden, die van 1244 tot 1465 over Marokko heersten en vanuit die positie het islamitische Spanje aanvielen. De Meriniden droegen in 1374 Gibraltar weer over aan Granada. Uiteindelijk werd het schiereiland heroverd door de hertog van Medina Sidonia. In de eerste jaren onder het bestuur van de hertog kreeg de rots soevereiniteit als toevluchtsoord voor Sefardische joden die volgens een decreet uit 1492 uit het katholieke Spanje werden verjaagd. Pedro de Herrera, een tot het katholieke geloof bekeerde jood, die de verovering van Gibraltar destijds had geleid, zorgde ervoor dat 4350 joden uit zijn geboorteplaats Cordoba, én uit Sevilla zich in Gibraltar konden vestigen. Drie jaar later echter legde de hertog van Medina Sidonia zijn geschil met de Spaanse kroon bij, en kwam er alweer een einde aan de zelfstandigheid van Gibraltar. De Herrera werd naar zijn geboorteplaats Cordoba teruggeroepen waar hij zich moest verantwoorden voor de Spaanse inquisitie.

In 1607 vond de zeeslag bij Gibraltar plaats. Een Nederlandse vloot viel daarbij een Spaanse vloot bij verrassing aan, waarbij in een vier uur durende strijd de Spaanse schepen tot zinken werden gebracht.

Ontploffing van een Spaans schip tijdens de slag van Gibraltar,
schilderij uit 1621 van Hendrick Cornelisz Vroom, Publiek domein.
(aanklikbaar voor vergroting)

Habsburse troonopvolging
Bijna honderd jaar later, tijdens de Spaanse successieoorlog (over de opvolging voor de Spaanse troon) van 1701 tot 1714 vormden Nederlandse en Engelse troepen een vloot en vielen daarbij diverse Spaanse kustplaatsen aan op de Spaanse zuidkust. Nederland en Engeland waren bondgenoten van de Habsburgse troonopvolger voor de Spaanse troon (de ruzie ging ruwweg gezegd tussen de door de kinderloos overleden oude koning gewenste Franse troonpretendent, en de Habsburgse familie van de overleden koning, die zelf een troonopvolger wilden aanwijzen). Op 4 augustus 1704 viel de vloot aldus Gibraltar aan, dat na een bombardement van zes uur werd veroverd. De stad werd vervolgens voor de Habsburgse aartshertog Karel geclaimd, waarop een deel van de bevolking na tekenen van de overgave de stad op vreedzame wijze verliet. Frans-Spaanse troepen slaagden er vervolgens niet in om de veroveraars te verjagen en in 1713 werd in het verdrag van Utrecht het Britse bestuur over de rots tezamen met het bestuur over het eiland Menorca erkend. Menorca werd tijdens een Frans beleg in 1756 opgegeven, maar sinds de verovering van 1704 heeft Groot-Brittannië de scepter gezwaaid over Gibraltar, ondanks vele Spaanse pogingen om het kleine stuk grond terug te krijgen.

Diverse keren spitste zich de situatie tussen Gibraltar en Spanje in de jaren daarna toe. Bijvoorbeeld toen Spanje tijdens de Amerikaanse revolutie de kant van de Amerikanen koos, en om die reden tussen 1779 en 1783 meer dan drie jaar een niet geslaagd beleg van het schiereiland uitvoerde.

Grensovergang tussen Spanje en Gibraltar, gezien vanaf de Spaanse
kant in augustus 2006. Public domain. (Foto is aanklikbaar)

Vanwege zijn strategische ligging speelde Gibraltar een belangrijke rol in de tweede wereldoorlog. Vanaf de rots is zoals gezegd de toegang tot de Middellandse Zee te controleren. De rots werd sterk gefortificeerd en bovenop de racebaan van het schiereiland werd een militair vliegveld aangelegd. Een aanval van Duitse troepen over land kon geen doorgang vinden, omdat Spanje, dat toch aan de kant van de Duitsers stond, twijfelde om Duitse troepen tot haar grondgebied toe te laten. De Duitse admiraal Wilhelm Canaris die later deelnam aan een moedige opstand vanuit de Wehrmacht tegen Hitler speelde ook nog een rol bij het het niet doorgaan van de aanval, doordat hij een negatief rapport uitbracht over de mogelijkheden van een aanval, zodat deze uiteindelijk niet doorging. Historici denken dat hij zo de slagkracht van de Duitsers mogelijk heeft proberen te beperken.

Kaart van Gibraltar met detailkaartje van de ligging.
Kaart: CIA, public domain (aanklikbaar)

Drie meningen
Bij de soevereiniteit van Gibraltar zijn niet alleen Spanje en Engeland betrokken. Er is een kleine derde groep die daarin zijn stem laat horen: de bewoners van het schiereiland zelf. Dit zijn niet in hoofdzaak afstammelingen van mensen afkomstig uit Spanje. Die verlieten immers in 1704 grotendeels het schiereiland. De officiële taal is Engels, maar de meeste inwoners spreken ook Spaans. De bevolking is een mengelmoes van de nationaliteiten die in de afgelopen 300 jaar naar het schiereiland gekomen zijn. Genuanen (uit het huidige Italiaanse Genua), Maltezen en Portugezen vormen de meerderheid. Daarnaast bestaat de bevolking uit Catelanen, Menorcanen, Sardiniërs, Sicilianen en andere Italianen, en verder Fransen, Duitsers, Engelsen. Verder is emigratie naar en uit Spanje en trouwen aan beide zijden van de grens een betrekkelijk normaal verschijnsel, hoewel er daar nog steeds beperkende regels zijn.

Gibraltar vanaf de Spaanse overkant van de baai. Foto: Hans Lohninger,
GNU-licentie (aanklikbaar)

In 1954 provoceerde de Engelse koningin Elizabeth II de Spaanse dictator Generaal Franco door een bezoek te brengen aan Gibraltar ter gelegenheid van het 250 jarig jubileum van het bezit van de rots. Franco hernieuwde vervolgens Spanje's claim op het schiereiland en beperkte daarop het verkeer tussen Gibraltar en Spanje, een blokkade die vervolgens dertig jaar stand zou houden. In 1967 werd er in Gibraltar een referendum gehouden, waaruit bleek dat een overgrote meerderheid van de inwoners van Gibraltar wil dat de Engelsen het bestuur houden. (12.138 stemmen tegen, 44 voor op de vraag of Spanje het bestuur over het schiereiland zou moeten krijgen). Daarop kreeg Gibraltar in 1969 een autonome status. In antwoord daarop sloot Spanje de grens geheel en sloot alle communicatiemogelijkheden naar Gibraltar af. Voordat Spanje in de EU kwam werd de grens in 1982 deels weer heropend en in 1985 geheel geopend. Vanaf eind jaren tachtig praten Spanje en Engeland opnieuw over de soevereiniteit van de rots, maar een nieuw referendum zette het Engelse standpunt vast: op de vraag of Spanje en Groot-Brittannië het bestuur zouden moeten gaan delen stemden 17.900 mensen tegen en 187 voor. Omdat in de Gibraltariaanse grondwet staat in zoveel woorden dat Engeland Gibraltar's soevereiniteit niet onder een ander land zal plaatsen tegen de vrije en democratische wens van de bewoners in, is de Engelse onderhandelingsruimte daarmee zeer beperkt.

EF-111A; Raven van het 42nd Electronic Combat Squadron tijdens een oefening,
met op de achtergrond Gibraltar met stad en haven. Foto is gemaakt door een
werknemer van de US Air Force, en daarom public domain (aanklikbaar)

Vanwege eerdere 'militaire' pogingen van Spanje om het schiereiland terug te veroveren zijn aan de noordzijde van Gibraltar bij de Spaanse grens diverse fortificaties gebouwd, en ook door de Engelsen op Spanje veroverd en bezet. Dit stuk grond wordt wel aangeduid als 'Neutraal Brits grondgebied'. Hier bevinden zich tegenwoordig het vliegveld, de begraafplaats, twee groepen huizen, een haven en het sportcentrum en de soevereiniteit van dit stuk land wordt door Spanje apart aangevochten omdat het geen deel zou zijn geweest van het originele Verdrag van Utrecht uit 1713. Dat verdrag was echter over de precieze omvang van Gibraltar niet erg duidelijk. Zo worden er in het verdrag geen kaarten of geografische kenmerken genoemd behalve 'een stad en een kasteel van Gibraltar, tezamen met de haven, fortificaties en forten die erbij behoren'.

Toen er in recente tijden geen echte vijandelijkheden meer tussen de beide landen bestonden bezette Spanje de helft van het 'neutrale' gebied, en Engeland deed hetzelfde aan haar kant. Er kwam een hekwerk in het midden om de afgrenzing aan te geven.

De 'barbary macaque', ook wel barbary aap. Gibraltar is de enige plek in Europa waar apen in het wild
voorkomen. Het is op Gibraltar een bekende legende dat zolang de barbary makaken op de rots
voorkomen, de Engelsen er de scepter zullen zwaaien. Foto: Christopher Buttigieg (Creative Commons) 

In 2006 vond in Cordoba gesprekken tussen Spanje, Engeland en Gibraltar plaats waarbij uiteindelijk veel van de beperkingen geslecht werden. Tevens werd er een aantal lang slepende kwesties opgelost, zoals bijvoorbeeld pensioenen van Spanjaarden die in Gibraltar werkten maar door de blokkade van 1969 niet meer naar hun werk konden, Verder mogen andere maatschappijen ook op het vliegveld van Gibraltar landen en wordt het kengetal van 350 nu door Spanje erkend.

In Gibraltar wonen rond de 28.000 mensen. Gibraltar heeft een eigen munteenheid, het Gibraltar pond, en ook een eigen internet TLD: .gi. Verder heeft Gibraltar ondanks het betrekkelijk kleine aantal inwoners een actieve zendamateurgemeenschap (prefix: ZB).

Officiële website Gibraltar: www.gibraltar.gi

Zendamateurs op Gibraltar: www.gibradio.net 

Bronvermelding: dit artikel leunt zwaar op de informatie van Wikipedia in verschillende talen. Daarnaast is eigen bronnenmateriaal en eigen kennis gebruikt, en informatie uit diverse andere bronnen.

Vergelijking grondgebied mini-staten en mini-naties (klik hier)

Categorie: mini-staatjes - plusminus 1697 woorden - Deze column kan deels op fictie berusten en de informatie is niet noodzakelijkerwijs volledig. Aan de inhoud kunnen geen rechten worden ontleend. De column is niet in alle gevallen heel geschikt voor jonge lezers.

Meer mini-staatjes op www.micro-nation.info